Tầm quan trọng, những thành tựu và trọng tâm nghiên cứu về Văn học Phật giáo Việt nam
Kính thưa các Tăng Ni, quý vị khách quý, các nhà nghiên cứu, các đại biểu và cộng đồng Phật tử,
Hôm nay, chúng ta có mặt tại Thiền viện Vạn Hạnh, cùng nhau tham dự Hội thảo “Văn học Phật giáo Việt Nam 2000 năm: vấn đề tư liệu, danh mục tác phẩm, phiên dịch và nghiên cứu” do Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP HCM tổ chức.
Trước hết, thay mặt Hội đồng Trị sự GHPGVN, tôi bày tỏ sự hoan nghênh và đánh giá cao sự đóng góp bài và tham gia của 124 nhà nghiên cứu trong hội thảo quan trọng này. Với những giá trị to lớn của mình, văn học Phật giáo Việt Nam cần được tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn và phát huy. Nhân Hội thảo này, tôi đề nghị quý Tăng, Ni và các học giả tập trung vào 4 vấn đề chính sau đây:
- Tầm quan trọng của văn học Phật giáo Việt Nam
Văn học Phật giáo Việt Nam có lịch sử phát triển lâu đời, trải qua hơn 2.000 năm, gắn liền với sự phát triển của Phật giáo Việt Nam. Văn học Phật giáo Việt Nam quan hệ mật thiết với văn học dân gian, văn học bác học Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa, văn học dân tộc. Văn học Phật giáo Việt Nam có nhiều thể loại đa dạng, phong phú, bao gồm kinh luận, truyện, thơ ca, ca dao, tục ngữ.
Vì văn học Phật giáo Việt Nam là bộ phận quan trọng của nền văn hóa, văn học dân tộc nên việc nghiên cứu văn học Phật giáo Việt Nam giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa, tư tưởng của dân tộc Việt Nam. Văn học Phật giáo Việt Nam mang trong mình những giá trị tinh thần cao đẹp của Phật giáo. Nghiên cứu văn học Phật giáo Việt Nam giúp chúng ta tiếp thu những giá trị tinh thần cao đẹp của Phật giáo, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của con người. Đồng thời, việc nghiên cứu này còn giúp chúng ta phát huy những giá trị văn hóa, văn học của dân tộc, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Trong lịch sử đồng hành với văn học dân tộc, văn học Phật giáo Việt Nam đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa, văn học dân tộc về các phương diện:
- Về nội dung: Văn học Phật giáo Việt Nam đề cập đến nhiều vấn đề quan trọng của đời sống con người, như nhân sinh quan, xã hội quan, đạo đức quan, nhân cách, bản chất vô thường của cuộc sống. Các nội dung này góp phần bồi đắp cho tâm hồn người Việt Nam những giá trị tinh thần cao đẹp, giúp họ sống hướng thiện, hướng đến những điều tốt đẹp.
- Về hình thức: Văn học Phật giáo Việt Nam sử dụng nhiều thể loại, phong cách nghệ thuật đa dạng, phong phú, góp phần làm cho văn học Việt Nam trở nên sinh động, hấp dẫn, dễ đi vào lòng người.
- Về ngôn ngữ: Văn học Phật giáo Việt Nam sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu biểu cảm, góp phần làm cho tác phẩm trở nên có sức sống và sức lay động mạnh mẽ.
Văn học Phật giáo Việt Nam đã mang đến cho người Việt Nam những giá trị tinh thần cao đẹp gồm tư tưởng nhân văn, tư tưởng đạo đức, tư tưởng giải thoát, giúp người Việt Nam vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc sống, hướng đến những điều thiện lành, tốt đẹp. Do đó, văn học Phật giáo Việt Nam cần được tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn và phát huy, góp phần làm cho nền văn hóa Việt Nam ngày càng phong phú, đa dạng.
- Những thành tựu và hạn chế trong việc nghiên cứu văn học Phật giáo Việt Nam
Trong các thập niên năm qua, các nhà nghiên cứu đã có nhiều công trình nghiên cứu về văn học Phật giáo Việt Nam, có thể được chia thành hai loại chính:
- Nghiên cứu về nội dung tư tưởng: Các công trình này tập trung làm sáng tỏ những giá trị tư tưởng Phật giáo được thể hiện trong văn học Phật giáo Việt Nam, như tư tưởng nhân văn, đạo đức, xã hội, chính trị, giải thoát.
- Nghiên cứu về hình thức nghệ thuật: Các công trình này tập trung phân tích những đặc điểm nghệ thuật của văn học Phật giáo Việt Nam, như: thể loại, ngôn ngữ, phong cách.
Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu về văn học Phật giáo Việt Nam có thể kể đến 4 công trình sau: (1) Tổng tập văn học Phật giáo Việt Nam của Giáo sư Lê Mạnh Thát, (2) quyển Văn học, Phật giáo với 1000 năm Thăng Long – Hà Nội do GS. Trần Hữu Tá và HT. Thích Giác Toàn chủ biên, (3) Văn học Phật giáo Việt Nam: Thành tựu và hướng nghiên cứu mới do GS. Đoàn Lê Giang và Nguyễn Công Lý chủ biên; (4) Văn học, Bộ sách văn học Phật giáo Việt Nam do TT. Thích Phước Đạt và TT. Thích Hạnh Tuệ làm chủ biên. Các công trình nghiên cứu này đã góp phần làm sáng tỏ những giá trị văn hóa, văn học, tư tưởng của văn học Phật giáo Việt Nam trong suốt 2.000 năm qua.
Mặc dù đã có nhiều thành tựu đáng kể, nhưng việc nghiên cứu về văn học Phật giáo Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay, chúng ta vẫn chưa thống kê đầy đủ về các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam, kể cả về số lượng, nội dung, thể loại. Điều này gây khó khăn cho việc nghiên cứu, tìm hiểu về văn học Phật giáo Việt Nam. Các nghiên cứu về phong cách nghệ thuật của văn học Phật giáo Việt Nam còn chưa đi sâu vào phân tích những đặc điểm nghệ thuật mang tính đặc trưng của văn học Phật giáo Việt Nam, do đó, chưa làm rõ được vai trò của văn học Phật giáo Việt Nam trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.
Vì vậy, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác nghiên cứu văn học Phật giáo Việt Nam. Các nhà nghiên cứu cần tập trung vào những vấn đề còn hạn chế, như: thống kê đầy đủ các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam, nghiên cứu sâu sắc về phong cách nghệ thuật, ảnh hưởng của văn học Phật giáo Việt Nam đến đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt Nam.
- Những nhiệm vụ nghiên cứu trọng tâm trong thời gian tới
Tôi đề nghị các tăng ni và các nhà nghiên cứu cần tập trung thực hiện:
3.1. Thống kê và phân loại các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam
Đây là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, nhằm làm rõ diện mạo của văn học Phật giáo Việt Nam. Để thực hiện nhiệm vụ này, các nhà nghiên cứu cần phối hợp với các cơ quan chức năng, các nhà sư, phật tử để thống kê, sưu tầm, phân loại các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam. Các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam được phân loại theo các tiêu chí sau:
- Theo thể loại: Kinh, luận, sớ giải, truyện, thơ, ca dao, tục ngữ.
- Theo thời kỳ: Văn học Phật giáo thời kỳ đầu, thời kỳ trung đại, thời kỳ hiện đại.
- Theo khu vực: Văn học Phật giáo miền Bắc, miền Trung, miền Nam.
- Theo ngôn ngữ: Văn học Phật giáo tiếng Việt, tiếng Hán, tiếng Phạn.
3.2. Nghiên cứu phong cách nghệ thuật của các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam
Phong cách nghệ thuật là một trong những yếu tố quan trọng góp phần tạo nên giá trị của văn học. Nghiên cứu về phong cách nghệ thuật của các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những đặc điểm nghệ thuật mang tính đặc trưng của văn học Phật giáo Việt Nam. Cần tập trung nghiên cứu những đặc điểm sau:
- Những đặc điểm về ngôn ngữ: Ngôn ngữ trong văn học Phật giáo Việt Nam thường sử dụng nhiều hình ảnh, biểu tượng, hàm ý.
- Những đặc điểm về thể loại: Văn học Phật giáo Việt Nam sử dụng nhiều thể loại văn học khác nhau, mỗi thể loại có những đặc điểm nghệ thuật riêng.
- Những đặc điểm về tư duy: Tư duy Phật giáo có ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách nghệ thuật của văn học Phật giáo Việt Nam.
3.3. Nghiên cứu về ảnh hưởng của văn học Phật giáo Việt Nam đến đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt Nam
Văn học Phật giáo Việt Nam đã có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu về ảnh hưởng của văn học Phật giáo Việt Nam giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của văn học Phật giáo Việt Nam trong đời sống tinh thần của người Việt Nam. Cần tập trung nghiên cứu những vấn đề sau:
- Văn học Phật giáo Việt Nam đã góp phần hình thành và phát triển những giá trị tinh thần cao đẹp của người Việt Nam.
- Văn học Phật giáo Việt Nam đã góp phần định hướng tư tưởng, lối sống của người Việt Nam.
- Văn học Phật giáo Việt Nam đã góp phần giáo dục, bồi dưỡng nhân cách của con người Việt Nam.
- Nghiên cứu bản dịch các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam sang các ngôn ngữ khác
Văn học Phật giáo Việt Nam là kho tàng văn học quý giá, cần được giới thiệu rộng rãi ra thế giới. Nghiên cứu bản dịch các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam sang các ngôn ngữ khác giúp chúng ta giới thiệu văn học Phật giáo Việt Nam đến với bạn bè quốc tế. Các nhà nghiên cứu cần tập trung nghiên cứu những vấn đề sau:
- Thống kê các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam đã được dịch ra các ngôn ngữ khác
- Nghiên cứu, lựa chọn các tác phẩm văn học Phật giáo Việt Nam có giá trị để dịch ra các ngôn ngữ khác.
- Tìm kiếm các nhà dịch thuật có chuyên môn, kinh nghiệm để đảm bảo chất lượng của các bản dịch.
- Tổ chức các hoạt động giới thiệu, quảng bá các bản dịch văn học Phật giáo Việt Nam ra thế giới.
Tôi tin tưởng rằng, những giá trị và đóng góp của Văn học Phật giáo Việt Nam sẽ tiếp tục được kế thừa và phát huy, góp phần đưa Phật giáo Việt Nam ngày càng phát triển bền vững, đáp ứng được nhu cầu cấp thiết của xã hội hiện đại.
Cuối cùng, tôi xin chúc quý vị đại biểu, quý vị khách quý, các nhà nghiên cứu, quý Tăng Ni, Phật tử vô lượng an lạc, vô lượng kiết tường.
Tôi chúc hội thảo thành công viên mãn.
Trưởng lão HT. Thích Thiện Nhơn
Phó Pháp chủ – Chủ tịch GHPGVN
